5 thách thức mà AI mang lại cho con người

Những thách thức lớn nhất của con người trong thời đại trí tuệ nhân tạo (AI) không chỉ là công nghệ, mà là sự thích nghi với những thay đổi nhanh chóng và sâu rộng mà AI mang lại trong mọi mặt của đời sống — từ vấn đề việc làm, giáo dục, đạo đức, đến bản sắc cá nhân và xã hội.

Giữa lúc mọi người đang chạy đua học cách sử dụng AI, tôi lại “tự hỏi” về một vấn đề khác, lớn và lâu dài hơn, đó là những thách thức mà AI mang lại cho con người, và làm sao chúng ta có thể giải quyết những thách thức đó.

Tôi nghĩ, đây là vấn đề quan trọng, cần được đặt ra ngay lúc này và tìm cách để ứng phó nhanh và tốt nhất có thể. Vậy, đâu là những thách thức mà AI mang lại cho con người, và bằng cách nào chúng ta có thể ứng phó với những thách thức đó?

Những thách thức lớn nhất của con người trong thời đại trí tuệ nhân tạo (AI) không chỉ là công nghệ, mà là sự thích nghi với những thay đổi nhanh chóng và sâu rộng mà AI mang lại trong mọi mặt của đời sống — từ vấn đề việc làm, giáo dục, đạo đức, đến bản sắc cá nhân và xã hội.

(1) Mất việc làm do tự động hóa

AI và tự động hóa đã, đang và sẽ thay thế nhiều công việc, đặc biệt là các công việc lặp đi lặp lại hoặc có thể “định lượng” một cách dễ dàng. Vậy đâu là những giải pháp cho vấn đề này là gì?

Một số có thể liệt kê ra như sau:

• Chuyển dịch sang các ngành không dễ tự động hóa như giao tiếp, chăm sóc con người, sáng tạo nghệ thuật hay quản lý chiến lược.
• Tái đào tạo và trang bị tư duy học tập suốt đời. Cần đầu tư vào kỹ năng mềm (khả năng giao tiếp, tư duy phản biệt và sáng tạo) và kỹ năng công nghệ.
• Ở khía cạnh vĩ mô, tôi nghĩ Chính phủ cần hỗ trợ chuyển đổi nghề nghiệp, cung cấp an sinh xã hội trong giai đoạn “chuyển đổi” này.

(2) Đạo đức và quyền riêng tư

AI thu thập và xử lý một lượng dữ liệu khổng lồ, từ đó dễ dẫn đến vi phạm quyền riêng tư hoặc sử dụng sai mục đích, ví dụ như thao túng dư luận, phân biệt đối xử và “giám sát” con người.

Các giải pháp ở đây là:

• Xây dựng khung pháp lý và quy định minh bạch: Chúng ta rất cần một khung pháp lý rõ ràng về vấn đề bảo vệ dữ liệu người dùng, thông tin nào được và không được phép sử dụng, trách nhiệm của AI,…
• AI có đạo đức (Ethical AI): Cần phát triển các hệ thống AI minh bạch, công bằng (không “thiên vị”),… Tôi nghĩ, các bạn đã từng sử dụng và so sánh các nền tảng AI. Và có lẽ các bạn cũng biết, không phải AI nào cũng công bằng và “không thiên vị”.
• Nâng cao nhận thức cá nhân: Người dùng cần hiểu cách dữ liệu của họ được (hoặc bị) thu thập và sử dụng như thế nào.

(3) Sự phụ thuộc quá mức vào AI

Đây cũng là một thách thức rất đáng lo ngại. Khi mà AI ngày càng “thông minh”, và việc con người sử dụng nó một cách “thiếu thận trọng”, có thể khiến chúng ta mất dần khả năng tự quyết, tư duy độc lập và phán đoán nếu quá dựa vào AI. Vậy các giải pháp ở đây là gì?

Sau đây là một số gợi ý quan trọng:

• Giữ vai trò chủ động: Hãy dùng AI như công cụ hỗ trợ chứ không phải thay thế hoàn toàn.
• Nâng cao khả năng tư duy phản biện: Hãy đảm bảo rằng bạn biết đặt câu hỏi, đánh giá và phân tích thay vì chỉ “làm theo” AI.

(4) Bất bình đẳng gia tăng

AI có thể khiến khoảng cách giàu nghèo ngày càng lớn khi chỉ một số người, nhóm người hoặc công ty nắm giữ công nghệ.

Vậy giải pháp cho vấn đề này là gì?

• Chia sẻ công nghệ “công bằng”: Hỗ trợ tiếp cận AI cho doanh nghiệp nhỏ, khu vực nông thôn, các nước đang phát triển.
• Thuế và phân phối lại nguồn lực: Hãy đảm bảo AI mang lại lợi ích chung thay vì chỉ cho một nhóm nhỏ nào đó.

(5) Khủng hoảng bản sắc con người

Khi AI ngày càng giống con người, có lẽ chúng ta cần đặt lại câu hỏi: “Điều gì khiến chúng ta là con người?” hay “Điều gì khiến chúng ta khác AI?”,…

Điều đầu tiên là, có lẽ chúng ta nên tập trung vào giá trị “nhân văn”, đó là cảm xúc, tình yêu, đạo đức và niềm tin — những thứ mà AI khó hoặc không thể thay thế, ít nhất là trong ngắn hạn.

Tiếp theo, thay vì cạnh tranh với AI, chúng ta nên khám phá những giá trị “vượt ngoài” vấn đề hiệu suất.