Liệu AI có thể “sáng tạo thực sự” hay không?

Nghe đọc bài viết này:

AI có thể “tạo ra” những thứ chưa từng có, nhưng không thực sự “sáng tạo” theo nghĩa sâu sắc như con người.

Hẵn các bạn đã nghe nói rất nhiều về AI hay Generative AI (AI tạo sinh) và khả năng sáng tạo của nó. Tuy nhiên, tôi luôn có một thắc mắc: Liệu AI có “sáng tạo thật sự” không?

AI có thể “tạo ra cái mới”, nhưng là từ cái cũ

Theo như tôi tìm hiểu thì AI hiện nay, kể cả những mô hình tiên tiến như GPT, hoạt động dựa trên việc:

• Học từ dữ liệu khổng lồ trong quá khứ
• Tìm ra quy luật, mối liên hệ và các mô hình ẩn bên dưới
• Kết hợp và tái tổ hợp các yếu tố đã biết để sinh ra nội dung mới

Nghĩa là AI có thể tạo ra cái “có vẻ mới”, như một bài thơ chưa từng xuất hiện, một bản nhạc độc đáo, hay một ý tưởng chiến lược chưa có trước đó — nhưng nó luôn là sự tái tổ hợp dựa trên cái đã có.

Sáng tạo của AI và con người khác nhau như thế nào?

Cả AI và con người có thể sáng tạo ra những thứ mới mẽ, nhưng sự khác biệt chính là nằm ở ý thức và mục đích của việc sáng tạo.

Con người sáng tạo không chỉ bằng dữ liệu đầu vào, mà còn từ trực giác, cảm xúc, trải nghiệm sống, khả năng đặt câu hỏi vượt ngoài khuôn khổ, hay ý thức và mục tiêu. Ngược lại, AI không có “ý thức”, không “có mục tiêu tự đặt ra”, không “khao khát tạo ra điều gì đó vĩ đại” — nó không “biết” là mình đang sáng tạo.

Hãy thử lấy một vài ví dụ để phân biệt rõ hơn nhé.

Viết nhạc – AI vs Con người

• AI: Có thể tạo ra một bài hát có giai điệu dễ nhớ, đúng hợp âm, giống như nhạc của The Beatles.
• Con người (Beethoven): Dù bị điếc, ông vẫn sáng tác những bản giao hưởng bất tử bằng cảm xúc, nỗi đau và khát vọng bên trong.

Nghĩa là AI có thể “giả lập sáng tạo”, còn con người truyền cảm xúc thực vào tác phẩm.

Nấu ăn – AI vs Bà ngoại

• AI: Có thể tạo ra công thức mới dựa trên thành phần và khẩu vị tối ưu.
• Bà ngoại: Tự nghĩ ra món ăn không ai nấu, chỉ vì “thấy con cháu thích ăn cay một chút, nhưng lại hay đau bụng”.

Nghĩa là AI nấu ăn theo thuật toán, bà ngoại nấu ăn bằng cả trái tim và tình yêu thương.

Khởi nghiệp – AI vs Con người

• AI: Có thể đề xuất một mô hình kinh doanh hấp dẫn dựa trên dữ liệu thị trường, xu hướng và hành vi người dùng.
• Con người (Steve Jobs): Đã nghĩ ra khái niệm “điện thoại thông minh” khi cả thế giới còn chưa biết mình cần nó.

Nghĩa là AI dự đoán từ quá khứ, con người tạo ra nhu cầu chưa tồn tại bằng tầm nhìn và trực giác.

Vậy nên, có thể nói AI có thể “tạo ra” những thứ chưa từng có, nhưng không thực sự “sáng tạo” theo nghĩa sâu sắc như con người.